Јаан изӱ айдыҥ 29-чы кӱнинеҥ ала куран айдыҥ 3-чи кӱнине јетире бистиҥ аймакта алтай тойдыҥ чӱм–јаҥын шиҥдеп экспедиция иштеген. Бу ӱлекердиҥ башкараачызы - РФ-ныҥ нерелӱ јурукчызы, Россияныҥ Јурукчылар биригӱзиниҥ турчызы, республиканыҥ Јондык палатазыныҥ турчызы А.Б. Укачин. Амыр Борисович башкарып турган Алтай Республиканыҥ кеендигин ӧскӱрерине, чеберлеерине болушту Б.У. Укачинниҥ адыла адалган автоном коммерциялык эмес тӧс јер Президенттиҥ гранттарыныҥ фондыныҥ кӧрӱзинде бойыныҥ "Алтай тойдыҥ — билениҥ ырызыныҥ ла једиминиҥ чӱм-јаҥын шиҥдеери ле чеберлеери" деген ӱлекериле туружып, јеҥӱчилдердиҥ бирӱзи болуп чыккан.
Амыр Укачинниҥ айтканыла, алтай той-јыргалдыҥ чӱм-јаҥы јебрен тӱрктердиҥ јаҥжыккан јаҥжыгуларыла колбулу. "Чактар туркунына ол ӧйлӧ кожо солынган да болзо, је бӱгӱнге јетире алтай албатыныҥ јадын-јӱрӱминде эҥ ле учурлу, байлу чӱм-јаҥныҥ бирӱзи деп јолду чотолот. Калганчы ӧйдӧ, анчада ла совет ӧйинде чокым атеист идеология билелик јадын-јӱрӱмге киришкен тушта, тойдыҥ су-алтай чӱм-јаҥы, јаҥжыгулары јылыйып, бир ле ууламјыла, агынла ӧткӧн. Оноҥ улам уулдар ла кыстар биле тӧзӧӧр тужында тойдыҥ кӧп тоолу байлу чӱм-јаҥыныҥ, алкыштарыныҥ, јаҥарыныҥ учурын јакшы тереҥжиде аайлабаган. Билениҥ ӧзӧги, тӧзӧгӧзи јаҥжыккан чӱм-јаҥла чыдулалбаган-быжулалбаган. Мынаҥ улам олордыҥ билелик јӱрӱминде кезикте аайлашпастар-оҥдошпостор болуп, јиит улус эки башка база берет, биле-јурт чачылат. Канча чактар туркунына тойдыҥ јылыйбай келген чӱм-јаҥыныҥ ойгор ӱредӱзи, кӧрӱми табынча јылыйарга јеткен. "Айдарда, калыктыҥ той-јыргалда јебрен кумран чактардаҥ ала салынган јаҥжыгуларына, тазыл-тамырына бурылары, оноҥ тудунары, ого тайанары ӧйдиҥ некелтези — деп, Амыр Борисович чокымдады. — Оныҥ учун бис ӧзӱп јаткан јаш ӱйени, олордыҥ ада-энелерин той-јыргалдыҥ ӧдӧр аайыла, чӱм-јаҥыла, алкыштарыла таныштырар амадула бу ишти баштадыс".
Јииттердиҥ той-јыргалыныҥ чӱм-јаҥы чокым ээжиле ӧдӧри сӱреен керектӱ. Бу амадула тӧс јер филология билимдердиҥ кандидады Клавдия Ергековна Укачинаныҥ (ол бу ӱлекердиҥ турчызы) "Алтай тойдыҥ чӱм-јаҥдары — обычаи и обряды алтайской свадьбы" деген бичигиниҥ рукописьтерин орус тилле чыгарар. Бу бичикке той-јыргалдыҥ алкыштары, јаҥар кожоҥдоры кирер. Бу бичик аайынча иш 2020 јылдыҥ кочкор айына јетире ӧдӧр. Оныҥ кийнинде бичик чыгып, кычырарга јилбиркеген улуска јолын табар.
Ӱлекердиҥ турчылары: Клавдия Укачина, редактор, кӧчӱреечи, ӱлекердиҥ баш консультанты; Айана Укачина, координатор; Анатолий Шодоев, фотосогоочы, видеооператор; Лариса Тактаева, кӧчӱреечи; РФ-тыҥ нерелӱ јурукчызы, јурукчы-график Сергей Дыков "Алтай тойдыҥ чӱм-јаҥдары — Обычаи и обряды алтайской свадьбы" деген бичиктиҥ орус тексттериниҥ редакторы.
Ӱлекер аайынча эки ай кирези ӧйдиҥ туркунына Оҥдой, Кош-Агаш, Кан-Оозы, Кӧксуу-Оозы аймактарла экспедиция болор. Бистиҥ аймакта уккан-кӧргӧниле соныркап, јилбиркеп куучындап, билгириле ӱлешкен улустыҥ тоозында: К.С. Сопо, Р.Б. Молчоева, Т.М. Югушева, И.М. Демчинова(Курай јурттаҥ), Р.К. Акчалова, А.К. Челчушева, К.Т. Челчушев, А.К. Яданов(Ортолык јурттаҥ) Л.Я.Талкыбаева о.ӧ..
Јуулган материалдар орус тилге кӧчӱрилип, ӧрӧги адалган бичикке кирер. Бу ӱлекер јондык учурлу болордо, кийнинде јаҥы бичикти соцсетьте салары база озолодо темдектелет. Јондык учурлу ӱлекер ачык болор учурлу. Экспедиция ӧйинде ондо кӧп улус туружар, видеороликтер согулар.
Бу ӱлекердиҥ тӧс амадузы — јииттер бойыныҥ учурлу, байлу чӱм-јаҥыла, јаҥжыгуларыла јилбиркеп јӱрзин. Олор айыл-јурт тудуп, балдар азыраар. Айдарда, балдар алтай ӧзӧктӱ, чӱм-јаҥын ла ээжилерин билип, алтай тилин ычкынбай, јылыйтпай, оморкоп, байлап јӱрзе, ичкери јолы ачык болор деп билип јӱрзин. Јиит билениҥ очогы бек, јадын-јӱрӱми амыр-энчӱ, балдары јаанды јаан, јашты јаш деп тооп јӱргени јаан учурлу болор. Јайаачызыныҥ алкыш-быйанын баалаза, јолы ачык, ырыс-кежиги јаан болор деген шӱӱлте бу ӱлекердиҥ тӧзӧгӧзи болуптыр.