Кочетово школазында хѳй чылдарда эге класс башкызы болуп ажылдап чоруур Ховалыг Джамилия Алексеевнаның дугайында кыска таныштырар-дыр бис.
Джамилия Алексеевнаның эң-не үнелиг шынары- номга ынаа. Эге школага тургаш-ла, бажыңында бар-ла номнарны номчуп каапкаш, ном саңының эң-не идепкейлиг номчукчузу апарган. Ном саңының ажылдакчылары школаның шугум чыскаалынга ону мактап, онзалап демдеглей бээри ховар эвес турган. "Номну тѳндүр номчупкаш, чаа ном алыры-биле, четтикпейин маңнаптар турган мен. Кыска үе эрткенде катап чедип келиримге, эгезинде меңээ арай бүзүрексевээннери ол боор, ном саңының ажылдакчылары номчаан чүүлүмнүң утказын айтырып-даа турдулар"-деп, Джамилия Алекеевна боду сактып чугаалаар кижи. Номчуурунуң дүргени база аттыг. Амгы үениң дүрген номчулгага ѳѳредип турары дег, номнуң бир арынын карак чивеш аразында номчуптар кижи болду. Мен ону ѳттүнгеш-даа, аңаа черле четпес болган мен.
Джамилия Алексеевнаның ада-иези- кайызы-даа онзагай солун улус. Авазы, Сымчаан Вера Сергеевна, хѳй чылдарда школада тыва, орус дылдарның башкызы болуп ажылдап чоруур. Россия Федерациязының болгаш Тыва Республиканың алдарлыг башкызы, Россия Федерациязының ѳѳредилге яамызының, Тыва Республиканың Чазааның, "Чаңгыс демниг Россия" партиязының хүндүлүг бижиктериниң, оон-даа хѳй шаңналдарның эдилекчизи. Ачазы, Сымчаан Алексей Тыртык-Караевич, партия ажылынга, школага ажылдап чораан, амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада. Ава-ачазының чидиг угаанныын, хѳглүг-баштаан болгаш дорт, чиге сѳглээр аажы-чаңын Джамилия Алексеевна дѳзээн. Бодап турар чүүлүн ажыы-биле чугаалаар чаңы-биле ол чамдыкта улуска "эпчок" кижи-даа болу бээр. Шын эвес чүүл-биле кажан-даа анаа-ла чѳпшээрешпес, ооң-биле демисежип чоруур быжыг туруштуг, "быжыг иштики ѳзектиг" улус аравыста ындыг-ла хѳй эвес болгай. А Джамилия Алексеевна шак ындыгларның бирээзи.
Иштики делегейиниң байлаа ооң чараш чүүлче чүткүлдүүнден кѳскү. Чамдык улус билбес чадавас, Джамилия Алексеевна аажок чуруттунар база кижи. Ынчангаш-ла боор, ооң ѳѳреникчилери база уран чурулганың аргаларын дыка эки билир болурлар. Кичээлдерин ол бодунуң чураан чуруктары-биле дерип, уругларның сонуургалын оттуруп алыр. Эге класс ѳѳреникчилери тоол дыңнаарынга ынактар болгай. Джамилия Алексеевна тоолдарны база кончуг чараш чурааш, номчуп бээр. Самбырага бижиир чугай дузазы-биле безин уругларны тоол оранынче эдертип алгаш баары--ооң салым-чаяанының херечизи.
Ажылынга харыысалгалыг, бодунга-даа, кады ажылдап турар эш-ѳѳрүнге-даа, ѳѳреникчилеринге-даа негелдези бедик, шынгыы башкы. Ооң удуртулгазы-биле ѳѳреникчилер хѳй удаа кожуун, республика чергелиг мѳѳрейлер, олимпиадалар, кѳрүлделерге эки түңнелдерлиг киржип турарлар.
Башкының бедик мергежилиниң база бир херечизи- хѳй чылдар дургузунда эге школа башкыларының методкатыжыышкынын билдилиг удуртуп келгени.
Джамилия Алексеевнаның хѳглүг-баштаан кижи бүрүзү билир. Солун тѳѳгүлерни, ужуралдарны кижиниң караанга чуруттунуп келир кылдыр чугаалаптар кижи. А ѳске кижи ол-ла тѳѳгүнү ындыг солун кылдыр дамчыдып шыдавас болур. Ол база бир ховар салым-чаяан деп бодаар мен.
Дузааргак, хүндүлээчел болгаш биче сеткилдиг башкының ѳѳреткен ѳѳреникчилери башкызын черле утпас. Башкының доостурган ѳѳреникчилериниң аразында кым-даа бар: эмчилер, башкылар, банк ажылдакчылары, эртем ажылдакчылары, инженерлер, чолаачылар, аныяк малчын… Оларның кижи болуп хевирлеттинеринге, шын орук шилип алганынга башкызының үлүг-хуузу улуг.
Ховалыг Джамилия Алексеевна
Кочетово школазында хѳй чылдарда эге класс башкызы болуп ажылдап чоруур Ховалыг Джамилия Алексеевнаның дугайында кыска таныштырар-дыр бис.
Бир чижек. Ийис угбашкылар Хажытмаа Аяновна, Хандынмаа Аяновна оларны ам бо хүнде кѳргеш, башкызы Джамилия Алексеевнаның салдары бар дээрзинге бичии-даа чигзинмес-тир мен (Угбашкылар -Тывада билдингир апар чыдар модельдер). Чүге дизе, Башкы чараш чүүлге сонуургалды оттурарынче угланган хемчеглерни бедик деңнелге чорудар кижи. Чижээ, чыл санында класс иштинге "Класстың дангыназы", "Подиум Д АРТ", "Тажы" дээш, оон-даа ѳске.
Ооң организакчы шынарларын үнелеп кѳргеш, директорнуң кижизидилге талазы-биле оралакчызы кылдыр томуйлааны-даа шын. Ажыл кылганда, албан эчизинге чедирер, топтап тургаш кылыр. Девидеп, эшкедевес, ынчалза-даа черле озалдавас, шупту чүүлдү үе-шаанда тѳндүрер.
Джамилия Алексеевнаның база бир шынары-эш-ѳѳрзүрек, чончузу. Бажыңындан эш-ѳѳрү, тѳрел-дѳргүлү үзүлбес буянныг, эриг баарлыг ава.
Школага ажылдап эгелээн үезинден эгелээш ам бо хүнге чедир башкы хѳй-ниити ажылының идепкейлиг киржикчизи болуп чоруур. Эки ажылының үнелели – Тыва Республиканың ѳѳредилге яамызының, "Чаңгыс демниг Россия" партиязының, Дээди Хуралының даргазының хүндүлүг бижиктери-биле шаңнатканы болур.
Чаңгыс эвес удаа "Чылдың башкызы" мѳѳрейлерге чедиишкинниг киржип келген. Бо 2020 чылда база кожуун чергелиг мѳѳрейниң түңнел чадазынга чедир киришкен. Уттундурбас, солун кичээлдери, чогаадыкчы ажылдары-биле үргүлчү кожуун чергелиг хемчеглерге киржип чоруур мурнакчы башкы.
Ховалыг Джамилия Алексеевна бо хүннерде мугур 45 харын демдеглеп турар. Ол 1975 чылдың апрель айның 25-те Кызыл хоорайга башкы болгаш партия ажылдакчызының ѳг-бүлезинге тѳрүттүнген. Эге школаны Таңды кожууннуң Элегес ортумак школазынга ѳѳренген. Кочетово ортумак школазын 1992 чылда дооскаш-ла, суурнуң школа-интернадынга кижизидикчи башкы болуп ажылчын базымнарын эгелээн. Кызылдың башкы институдунуң орус дыл факультединге ѳѳренген. 1999 чылда Кызылдың башкы училищезин дооскаш, 4 дугаар школага орус дылдыг класска башкылап ажылдап эгелээн. Амыдыралының аайы-биле тѳрээн суурунче эглип келгеш, ам бо хүнге чедир ажы-тѳлдүң ынак башкызы болуп ажылдап чоруур. Эртем-билигже чүткүлдүү-биле ол бот-ѳѳредилге-биле дээди эртемни чедип алган. Баштай Тываның күрүне университедин, ооң соонда Красноярк хоорайның башкы институдунуң психолог талазын. ϴг-бүлелиг, чаңгыс уруглуг.
Джамилия Алексеевнага бүгү-ле чүүлдерге чедиишкиннерни, хууда амыдыралынга аас-кежикти, каң дег быжыг кадыкшылды күзээр-дир бис.
Виктория Алдын-оол.