деп солун јетирди. "Редакция ол офицерлерге тургуза ла јолыгар кӱӱндӱ, биске олорды алдыртып беригер" - деп, комиссарды сурадым. Андый ла болуп, тал-тӱштиҥ кийнинеҥ редакцияга чичке оборлу, јуучыл формалу, јаражай кыстарла колдоҥ тудушканча, лейтенант јамылу эки уул кирип келдилер. Олор Оҥдойдоҥ Максимачев Виктор ло Бичиктӱ Боомноҥ Аргамаков Амыр деп бисле таныштылар.
Виктор Максимачев керегинде корреспондент Татьяна Егорова бистиҥ газеттиҥ 17-чи номеринде куучындаган эди. Бӱгӱнги куучын - эрмек Амыр Аргамаковло.
Амырдыҥ чыккан-ӧскӧн јурты Бичиктӱ Боом. Тӧӧлӧс сӧӧктӱ Амаду ла майман сӧӧктӱ Эркечи Аргамаковтордыҥ билезинде јаан уулы, сыйны Эмилия Новосибирскте ӱренет. Ада-энези эмдиги ӧйдӧ Сахалин ортолыкта иштегилейт.
Бичиктӱ Боомныҥ баштамы школында тӧртинчи классты божодоло, Амыр оноҥ ары јаан јӱрӱмди јуучыл службала колбоор деп, бек шӱӱген. Ол ӧй керегинде Амыр бойы мынайда куучындайт: "Мен черӱ керегинде тӧртинчи класстаҥ алала сананып баштагам. Оныҥ учун Горно-Алтайскта тӧртинчи таҥмалу школдыҥ кадетский клазына кирерге тыҥ амадагам, кажы ла кӱн санаам ондо болгон. Је ол јылда экзамендер табыштырып болбой, ол школго кирип албадым. Боочы јуртка келеле, бежинчи классты божотком, оноҥ ойто ло ары баргам – ойто ло кирип болбодым. Канайдар? Кайра келер кӱӱним јок, городто ӱренип јадар јер јок, ада-энемге кӱч болгон. Оныҥ учун јанында Алтайский крайдыҥ Платово деп јуртында таайымныҥ айылында јадып, ондо школдо ӱренгем. Алтынчы классты божодоло, ойто ло тӧртинчи школдӧн келдим. Эмди мени – "Јаанап калдыҥ, бис бежинчи класстаҥ ала ӱредип јадыбыс" - деген. "Мени артыргызып алзаар, јаҥынаҥ бежинчи де класска болзо отурарым" - деп суранарымда, сары чачту директор ӱй кижи бир де јӧпсинбеди.
Кӱӱним ӧчӧрдиҥ бери јанында болгон, онойып базып турала, городто школ-интернатта база бир кадетский класс бар деп угулган. Ол школго барарыста, директор алтай кижи – Тундинова Светлана Владимировна, - "Бисте ада-энези јок ӧскӱс балдар ӱренет, сенде ада-эне бар, кирерге кӱч болор" - деп айткан. Оноҥ ол кижиниҥ болужыла "малообеспеченный семья" деп документтерди јазап, јетинчи класстаҥ ала кадетке ӱренип баштайла, ондо ло божоттым".
- Оноҥ ары ӱредӱ канайда улалган?
- 2012 јылда школды божодоло, Новосибирсктеги военный институтка ӱредӱге кирерге бардым. Је экзамендерди табыштырып, керектӱ баллдар јетпегенинеҥ улам кирип болбодым. Горно-Алтайскка келеле, калас баспаска ГАГУ-ныҥ јуртээлем бӧлӱгине кирип, бир јыл ӱренгем. Бу ла ӧйдӧ "бедирениште" болгом. Интернет ажыра Москвада высший общевойсковой командный училище барын табала, ого барып кӧрӧр деп, шӱӱлтеге келдим.
- Амыр, јуучылдыҥ јӱрӱмин јеҥил деп айдар арга јок. Канча јылга ӱредӱ кандый болды, кӱчке келишти бе?
- Ӧй ӧткӧни билдирбей де калды ошкош. Кӧпти ле кӧрӧргӧ келишти (каткырат) – ӱредӱ де, полигон до, "муштра" да болгон. Баштапкы ла экинчи курстарда кӱч болгон деп айдарым – теория, полигондор... Моральный, физический јанынаҥ јаан "кош" болот… Је школ-интернаттыҥ кийнинде, режимге ле дисциплинага ӱренип калган кижиге мында коркор неме јок болгон.
Москвада јарлу кӧп артисттердиҥ концерттерине, театрларга, музейлерге јӱрдим. Је эҥ ле тыҥ санаада артканы - Кызыл тепсеҥдеги Јеҥӱниҥ байрамына учурлалган јуучыл парадтарда ӱч јылга улай турушканыбыс. Ол тушта тыҥ ла ӧкпӧӧрдис деп айдарым – јӱрегиҥ оозыҥа чыгып келгендий - мындый учурал јӱрӱмде јаҥыс катап болуп јат ине. Канча айдыҥ туркунына кӱнӱҥ ле таскадынарынаҥ аарыганы да ајаруга алынбады. Оныҥ учун ороонныҥ тӧс тепсеҥинде парадтарда турушканы ла "За участие на параде Победы" деп медаль тагынганы меге ада- энемге, тӧрӧӧн-туугандарга, јерлештерге, мынаҥ ары бала-баркага куучындайтан јаан оморкоду деп сананадым.
- Училищеде кожо јерлеш уулдар болгон бо?
- Бистиҥ аймактаҥ бис ӱч уул – Оҥдойдыҥ бойынаҥ Витя Максимачев, Бичиктӱ Боомноҥ мен ле Кӱпчегеннеҥ Дима Ептеев. Диманыҥ ӱредӱзи келер јылда божоор. Мен экинчи курста ӱренип тура, кожо школ-интернатта ӱренген уулдарга айткан болгом – "Бери келигер, болужарым, канай-канай кирип аларыгар". Тӧрт уул келген – Дима ла Сергей Ептеевтер, Санданов Мерген, Ялбаев Элбек. Мен олорго туштажып, ончо јартайла, отпускага јангам. Олор экзамендерди табыштырган, је јаҥыс ла Дима Ептеевке училищеге кирип аларга келишти. Ӧтпӧгӧн уулдардаҥ Мерген Санданов база бир јылда Новосибирсктеги военный институтка кирип алган, Элбек Сахалинде иштейт, Сергей Горно-Алтайскта педучилищеде ӱренет.
- Ӱредӱ божоды, эмди јуучыл салым кайдӧӧн бурылар?
- Бу ӱредӱнеҥ бис мотострелковый взводтыҥ командирлери болуп чыктыбыс. Јакару-распределение аайынча Максимачев Викторло кожо Чечен республикадӧн барып јадыбыс, јаҥыс јуучыл частьтар башка – ол Шали деп јерде, мен Наурский райондо.
Баштапкы курстаҥ ала бежинчи курска јетире кажы ла курсантка рейтинг деп неме эдилет – ончо темдектериҥди, јастыргандарыҥды, једимдериҥди бир јерге јууп чоттойло, текши рейтинг чыгарат. Оноҥ, божодор алдында, распределение јанынаҥ куучындар башталат. Кажы ла курсантты алдыртып, куучындажып ылгайт. Чечен республика барарга мен бойым кӱӱнзейдим. Рейтинг аайынча 280 кижинеҥ кайда да 80-чи болгом. Оныҥ учун меге башкару да јӧпти берген.
- Чечен јери служба ӧдӧргӧ јакшы јер деп чотолот по?
- Је ондо "части постоянной готовности" турат. Ондый јерде болзоҥ, бойыҥга керектӱ ле тузалу болор деп сананадым. Јуучыл белетениш јанынаҥ оноҥ ары ӧзӧргӧ аргалар кӧп.
- Уккам, сени айыл-јурт тӧзӧӧргӧ белетенген деп?
- Эйе, бу јууктарда Беш-Ӧзӧктӧҥ кыс качыргам, ады Элоиза. Јаан улустарыс куда јетирген, јӧптӧжӱ болды.
Амыр! Јаш туштаҥ ала амадаганыҥ бӱдӱп, јиит алтай уулдыҥ јуучыл офицер јолы башталганыла сени уткыйдым. Бийик једимдерге једип, ичкери алтамдарыҥда буудактар болбозын. Јаҥы тӧзӧлгӧн билениҥ от-очогы јарык кӱйӱп, айландыра улуска јылу берзин.
Келер ӧйдӧ бистиҥ редакцияга Аргамаков Амыр деп генерал айылдап келзин деп кӱӱнзейдибис!...
- Айтканаарла болзын!!!