Быjыл Jодролу jурттыҥ албатызы байрамга кичеенип белетенип, солун ла jараш jыргал öткÿрди. Кирген jылды уткыыр чÿм-jаҥ эртен тура саҥ саларынаҥ башталган. Бу учурлу керекти алтай jаҥды билип jÿрген кижи Келей jурттаҥ Делдошпоев Валерий Кымович Чече öзöктö баштап öткÿрди. Мÿргÿÿлде анайда ок öскö jурттардаҥ ла jербойыныҥ бир канча эр улузы туруштылар.
Отты алкап, кыйраны буулап, чÿм-jаҥ öткÿрилген соҥында, Чага байрам jурттыҥ
"Чече" деп адалган стадионында улалган.
Кöдÿриҥилÿ ачылтада кажы ла jурт jеезениҥ чагаачылары парадка туруп ийдилер. Чагаачылардыҥ кеп-кийиминиҥ сÿрлÿзин не деер: алтай бычкак бöрÿктерин, койдыҥ терезинеҥ кееркедип кöктöгöн тондорын кийген чагаачыларды кöрöргö кандый да эптÿ-ÿ болды. От-Энени ак-сÿтле кÿндÿлеп, байлу арчынды кÿйдÿрип, Валерий Кымович алкышту сöстöрин айткан соҥында, кöдÿриҥилÿ ачылта башталды. Jуулган улусты байрамла аймактыҥ Jааны Э.А. Ялбаков, аймактыҥ депутаттар Совединиҥ председатели Э.В. Мекечинов, Эл Курултайдыҥ депутады В.М. Букачаков, Талица jурт jеезениҥ jааны К.А. Кошкаров, аймактыҥ ончо jурт jеезелериниҥ jаандарыныҥ адынаҥ В.Т. Байрышев айттылар. Аймактыҥ Jааны Эжер Алексеевич бÿдÿрген ижинде аҥыланган ла аймактыҥ jондык ижинде эрчимдÿ туружып jÿрген улусты Кÿндÿлÿ грамоталарла кайралдады, анайда ок Jодролу jурттыҥ школына ла клубына акчалу Сертификаттар берилген. Эркем Васильевич уткуулду сöзин айдып, jурттыҥ кöп балдарлу билезине сый сыйлады.
Изÿ уткуулдардыҥ кийнинеҥ "Jыл тоолошко киргени" деп театрализованный кöрÿ-ойын башталды. Он эки тынду jылтоолошко канайып кирген? Кажы ла jурттыҥ чагаачылары jылтоолоштыҥ тындуларыныҥ сÿр-кеберин кийип, коштой jазалган тöҥнöҥ тереле jыҥылап тÿшкилейт. Тöс сценага келип, кажы ла Jыл бойы керегинде куучын айдат. Учында кирип jаткан Какай jыл атту-чанакту ойынга келди. Албатыны байрамла уткып, байрамныҥ одын кÿйдÿрди. Бу театрализованный ойынды бир ле аай кöрÿ кепту öткÿргени солун болды. Чагаачылар терелÿ канайып тöҥнöҥ тöмöн тÿшкенинеҥ, кийген кеп-кийиминеҥ ала айткан куучынына jетире жюри-камыс бааладылар. Мынайып, кышкы кеп-кийимниҥ кöрÿзинде баштапкы jерге Экинур jурттын чагаачылары, экинчи jерге Моты-Оозыныҥ ла ÿчинчи jерге Мöндÿр-Соккон jурттыҥ чагаачылары чыктылар. Тöҥди тöмöн терелÿ jыҥылаарыныҥ кöрÿзинде баштапкы jерге Коргон jурттыҥ туружаачылары, экинчи jерге Экинур jурттыҥ ла ÿчинчи jерге Кан-Оозы jурттыҥ чагаачылары чыктылар.
Албатыныҥ сÿÿген "Тастаркан" деп кöрÿзи бистиҥ аймакта кажы ла jыл Чагаада öткÿрилип, jакшынак jаҥжыгу боло берди. Öскö аймактарда бу кöрÿ тыҥ jол алынгалак ошкош. Бистиҥ Чагада кажы ла jурт бойыныҥ тастарканына толо аш-курсагын салып ийет. Мында не jок деер! Арчылу сарjу, каймак, öрöмö, эjегей, чеген, аарчы, быштак, курут, чарак, талкан, теертпек, боорсок, чак-чак, кöчö, jöргöм, казы-карта ла оноҥ до öскö аш-курсак. Айдарда, жюри-камыс эҥ артык деп Кöзÿл jурттыҥ чагаачыларыныҥ тастаркандарын адады. Экинчи jерде Jабаган jурттыҥ чагаачыларыныҥ аш-курсагын темдектеген болзо, ÿчинчи jерде – Кан-Оозы jурт jеезениҥ чагаачылары чыктылар.
База бир солун кöрÿ – "Очоктыҥ jанында". Очокты бистиҥ албаты байлап jÿрет. Айылдыҥ ортозында турган очокто от салып, аш-курсак белетеп, соокто jылу берген очогыс. Очокло, отло колбулу чÿм-jаҥдар албатыда сÿреен кöп. Байрамда чагаачылар бу чÿм-jаҥдарды толо куучындап, jаҥарлап, бу кöрÿде туруштылар. Мынайып, бу кöрÿде баштапкы jерде Моты-Оозы jурт чыккан болзо, экинчи, ÿчинчи jерлерде Экинур ла Кан-Оозы jурттыҥ ойынын баалап темдектедилер.
Чага байрамда анайда ок аймактыҥ устарыныҥ эдимдериниҥ кöрÿзи тургузылган. Кан-Оозы jурттаҥ Айжана Какпакова ла Татьяна Юкубалина ус келиндердиҥ кийистеҥ эткен эдимдери албаты ортодо элбеде jарлу. Олег Санашевтиҥ кöктöгöн кöм öдÿктерин улус мактагылап, jакшызынып алат. Кöрÿде анайда ок Кöмÿр Оозы jурттыҥ Игорь Березиков бойыныҥ эткен эдимдерин тургусты, ол теренеҥ тажуурлар, ок-jаа сугар кап ла оноҥ до кöп эдимдер белетеп турган эмтир.
, Амтамду кöчö ло боорсокту чай jок кандый Чага байрам öдöтöн? Быjылгы байрамда "Мындый толо аш-курсакту Чагааны бу jÿрÿмимде баштапкы катап кöрöдим" - деп чагаачылардыҥ айтканын кöп катап угарга келишти. Jок, öскö до Чага байрамдарда ончо jурт jеезелер бийик кеминде белетенедилер. Jе быjылгызы, чындап та, аҥылу болды. Jурттыҥ школында ла культура байзыҥында изÿ аш-курсак белетелип, чагаачыларды бийик кеминде кÿндÿлегиледи. Аш-курсак толо болгон. Байрамга малды, аҥды ла бир канча койды СПК "Талица" (В.И. Мельничук) берген эмтир. Василий Ивановичке Мельничукка, jурт jеезениҥ jааны Константин Анатольевич Кошкаровко, школдыҥ öмöлигине (директор Г.А. Садучина), культура ишчилерине (jааны Г.В. Матина) ле jурттыҥ ончо эл-jонына байрамныҥ туружаачылары jаан быйанду арттылар. Мал-ажаар арбындап öссин, элкем-телкем, ырысту jадар!
Эҥ чыйрактарын спорт маргаандар кöргÿсти
Спорт маргаандардаҥ Чага байрамда камчы согоры, кÿреш, тоҥжоон jÿгÿрÿш, токпок чачыш, чой кöдÿриш, тебек тебиш, камчы ла алтай кÿреш болгон. Айдары jоктоҥ, эҥ кызу тартыжулар алтай кÿреште болгон. Шак, тöс сыйды – тирÿ койды айылына Jодролу jурттыҥ Амыров Азамат деп jиит апарды. Экинчи jерде Мöндÿр-Соккон jурттаҥ Мешкеев Эркемен чыккан болзо, ÿчинчи jер Экинур jурттыҥ кÿрешчизи Адабасов Аржанга келишти.
Тебек тебиште эҥ кöп тебекти тепкен кижи Jодролу jурттаҥ Тантыев Алексей. Экинчи jерде Кöзÿл jурттаҥ Киндиков Рустам ла ÿчинчи jерде Кан-Оозы jурттаҥ Букачаков Батыр чыктылар.
Камчы согушта эҥ эпчили Jодролу jурттаҥ Амыров Вадим болды. Ээчиде jерди Кырлык jурттаҥ Мегедеков Карчага ал сокты. Ӱчинчи jерге Моты-Оозы jурттаҥ Тоедов Роберт чыкты.
Тоҥжаан jÿгÿрÿште баштапкы jерге Букачаков Батырга ла Байрышев Шунуга jедери jок болды. Экинчи jерге Jодролу jурттыҥ тоҥжаанчылары Амыров Вадим ле Мегедеков Карчага чыктылар. Ӱчинчи jерди база ла Jодролу jурттыҥ Карманов Владимир ле Тудрешев Амыр алдылар.
Токпок чачарында эр улус ла ÿй улус башка маргыштылар. Эр улус ортодо токпокты эҥ ыраак Jодролу jурттаҥ Тантыев Алексей чачкан болзо, ээчиде кöргÿзÿ Jалаҥай Бажыныҥ Карманов Айатта. Ӱчинчи jерге Экинур jурттыҥ Адабасов Аржан чыкты. Ӱй улус ортодо баштапкы jерге Jалаҥайдаҥ Ларионова Юля чыкты. Экинчи jерге Jалаҥай Бажыныҥ Манышева Арина чыккан болзо, ÿчинчи jерди Моты-Оозы jурттаҥ Альчина Алтынай ал сокты.
Чой кöдÿриш маргаанда база эр ле ÿй улус башка туруштылар. Ӱй улус ортодо баштапкы jерге Экинур jурттаҥ Унутова Роза чыкты, экинчи jерде Jалаҥай jурттыҥ Ларионова Юля болды, ээчиде кöргÿзÿ Моты-Оозы jурттаҥ Альчина Алтынайда. Эр улус ортодо эҥ артык кöргÿзÿ база ла Jодролу jурттыҥ Тантыев Алексейде, экинчи jерде мöндÿр-Соккон jурттаҥ Токтомысов Темирейде ле ÿчинчи jерде Экинур jурттыҥ Адабасов Аржан болды.
Быйан сöс
Алтай калыгыс сÿрлÿ jараш кеп-кийимин – тÿлкÿ бычкак бöрÿктерин, алтай тере тонын, чиҥмеерилеп кöктöгöн чегедегин – кийип аларда кандый jараш! Анчада ла бистиҥ Кан ичиниҥ Чага байрамы бу jанынаҥ öскö аймактардаҥ артыктап турганын темдектеер керек. Соокты соок дебедей, албаты jуулып байрамын бийик кеминде öткÿрди. Алтай албатыда "Калбакчадаҥ jууза кап болор" деп кеп сöс бар эмей. Байрамды öткÿреринде болушкан улус ла öмöликтер: мал, аҥ, койлор берип болушкан СПК "Талица" (В.И. Мельничук), акча-манатла jöмöшкöн ООО "Строитель" (А.А. Попов), ООО "Авангард группа" (директор А.С. Толкочоков), ООО "Гранит" (В.М. Букачаков), ООО "Канстрой" (А.А. Марабян), ООО "Монолит" (А.В. Шестаков), ООО "Алтай вектор" (А.А. Аламчин), Эл Курултайдыҥ депутады Букачаков Валерий Митрофанович, аргачылар Пышпылов Игнат Чедушевич, Носова Людмила Ивановна, Татин Сергей Сергеевич, изÿ аш-курсакты белетеп, чагаачыларды кÿндÿлеген Jодролу jурттыҥ школыныҥ ла клубыныҥ ишчилерине аймактыҥ администрациязы jаан быйанын jетирет. Бек су-кадык, ырыс, сÿÿнчи кÿÿнзейт. Колор мындый ла кокту болуп, öҥжÿп öссин деп алкайдыс!