Спорттыҥ бу бÿдÿмиле бистиҥ туружаачылар jаантайын jакшы кöргÿзÿзиле аҥыланадылар. Аймак ичинде кöргöжин, алтай шатра Кырлык, Jабаган, Экинур, Кан-Оозы jурттарда jакшы öзÿм алынат. Бÿгÿнги бистиҥ айылчы Кырлык jурттаҥ Николай Бобыевич Бобоков. Николай Бобыевич алтай шатрала jашöскÿримди jилбиркедип, сÿреен jаан иш öткÿрип турганын аҥылап темдектеер керек.
- Николай Бобыевич, алтай шатрала качан jилбиркеп баштаганар, куучындап берзегер?
- Алтай шатрала мен туку 1992 jылдаҥ бейин таныш. Ол öйдö "Алтайдыҥ Чолмоны" газеттиҥ ишчилери jурттар сайын jоруктап, бистиҥ Кырлык jуртка келген эди. Ол кöк чыгып, кÿндер jылып турган кÿÿк ай болгон. Клубта jык толо улус jуулган. Александр Альчинович Сельбиков туштажуда улуска алтай шатра ойынды кöргÿзип, jартап куучындаган. Бу ла туштажунаҥ ала ойынла сÿреен jилбиркегем. Кöрÿп, ÿренип, ойноп баштагам. Ол ло 1992 jылдыҥ jаан изÿ айында Шыргайтыда öткÿрилген Эл Ойында алтай шатраныҥ маргаанында ÿчинчи jерге чыккам. Бу мениҥ баштапкы турушкан маргааным болгон. Санаама кирет, jеҥÿчилдерди Александр Альчинович кайралдап турган. Сценага чыгып келзем, мени кöрÿп кайкаган эди: бу ла эки ай кайра ойынла jаҥы таныжып турган кижи jеҥÿчилдердиҥ тоозында деп. Jе, байла, ойноорго кÿÿн недеҥ де тыҥ болгон.
Мынайып, алтай шатра ойынла jерлештеримди, балдарды таныштырып, ойноп баштаганыс. Jилбиркеген улус ÿрензин деп амадап, ойынныҥ ээжилерин бир аай эдип, "Тайны народной игры" деп ÿренер пособиени 2012 jылда Аласа баламла кожо кепке чыгардыс, jÿс экземпляр чÿрчеде ле таркай берген.
- Алтай шатра калыгыстыҥ jебреннеҥ бейин ойноп келген ойыны ошкош, тÿÿкизи jанынаҥ нени билеригер, кычыраачыларыска куучындап берзегер?
- Чын, алтай шатра - бистиҥ jебрен ойыныс. Алтай кай чöрчöктöрдö дö шатра керегинде айдылганы учурайт. Темдектезе, "Алтай кай" jуунтыныҥ тогузынчы томында, санаама кирбейт кандый чöрчöктö, "Мöштиҥ алдында баатыр абакайыла шатра ойнойт" - деп кычырганым санаама кирет. 1961 jылда Алтаистиканыҥ Институдыныҥ билимчи ишчизи Савелий Яковлевич Пахаев Кош-Агаш аймакла jоруктаган эмтир. Белтир jурттыҥ бир турлузында Сур Таханов ло Никита Иванович Параев деп эки jаан jашту öрöкöн алтай шатра ойноп отурганына туштап, бу ойынла сонуркап, ойынныҥ ээжилерин jартаган солун бичимел чыгарган. Алтай шатраныҥ öзÿмине калада jадып турган Виленин Леонидович Таушканов jаан камаанын jетирген. Бу кижи "Шатра-кодекс РСФСР" деп шатраныҥ бир аай ээжизин чыгарган.
1983 jылдаҥ ала алтай шатрала Сибирдиҥ ле Ыраак Кÿнчыгыштыҥ чемпионат-маргаандары öткÿрилип баштаган. Анда якуттар, буряттар, тувалар, хакастар, алтайлар ончозы турушкылаган. Бу чемпионаттыҥ jеҥÿчилдерине "мастер спорта РСФСР" деп ат берип туратан. Айдарда, Торбоков Александр Сергеевич, Тобоева Валентина Кузьминична бу чемпионаттыҥ баштапкы чемпиондоры болуп, мастер болуп ат адаткандар. Б.В. Кортин, А.А. Сельбиков, Б.Т. Самыков бу ойынныҥ öзÿмине база jаан камаанын jетирген, албаты ортодо элбеткен улус. Бÿгÿнги кÿнде Алтай Республикада шатраныҥ федерациязын Геннадий Лукич Ядагаев билгир башкарат.
-Республика ичинде бу спорттыҥ бÿдÿми кандый аймактарда jакшы öзÿм алынат?
- Алтай шатра Улаган, Кош-Агаш аймактарда jакшы öзÿм алынат дезем, jастыра болбос. Калада педколледжте канча jылдардыҥ туркунына алтай шатраны jакшы ÿредедилер. Бу кружокты божоткон балдар бойыныҥ jурттарына барып, алтай шатраны jакшы кöндÿктирип апарадылар. Бу jуукта Турачак аймактыҥ школыныҥ директоры телефон согуп, ÿренчиктерине алтай шатра ÿредер кижи бедиреп турганын jетирди, кандый бир ÿреткедий улус бар ба деп сураган. Угар болзо, тоолу jыл Шабалин jурттаҥ Тöлöсöв Александр деп jиит Турачакка ГАИ-ге иштеп барала, jаш болчомдорды алтай шатрага jилбиркедип ÿредип ийтир. Балдарга сÿреен jараган. Маргаандарда Турачактаҥ алтай кöгÿспектерлÿ орус балдар туружып туатан болгон. Jе бир канча öйдöҥ Александр оноҥ кöчкöнинеҥ улам, балдарды ÿредер кижи jок болуп калган. Школдыҥ директоры балдардыҥ кÿÿнин кöрÿп, ÿредÿчи бедиреп турганын сÿреен jарадып уктым.
- Алтай шатрала öскö дö укту албаты jилбиркеп турганы оморкодулу эмтир…
- Чын, бу ла öткöн jылдыҥ jаҥар айында кычыртула Саха-Якутияга барып келдис, бис – Тобоева Валентина Кузьминична, Такылбаева Светлана Бырчыковна ла мен. Мында тÿрк албатылардыҥ интеллектуальный ойындарыныҥ баштапкы албатылык фестивали öткöн. Фестиваль сÿреен бийик кеминде öтти. Саха-Якутияныҥ Башкарузы бу ууламjыга jаан аjару эдип турганын аjардыс. Коркышту jаан спорткомплекс бар эмтир, Василий Манчаарыныҥ адыла адалган, бисти Школа олимпийского резерваныҥ конор туразында jатыргыскандар, кÿндÿ-кÿрее бийик кеминде болды. Мында бис алтай шатра ойынныҥ мастер-клазын кöргÿстибис. Улуска сÿреен jарады, одус алты якут бала алтай шатра ойногылады. Бойымныҥ белетеген алтай шатрала ÿредÿлик пособиемди артыргыстым.
Алтай шатра ойыныс "алтайские шашки" деп адалып, интернет ажыра онлайн да ойнолот. Бу программаны jазаган улус – Москванаҥ Певелев-Сладков Александр ла Беларуссиянаҥ Осипов Александр. Бу онлайн-ойындарда öскö региондордоҥ, керек дезе öскö ороондордоҥ улус туружадылар. Эмди республиканыҥ шатрачылары бу ойынысты кандый бир албатылык jаан маргаанга апарып, кöргÿзип, ЮНЕСКО-го до кийдирер санаа бар. Jолыс келишкен болзо, Турцияда öдöтöн "Игры кочевников" деп фестивальга барып, алтай шатраны кöргÿзер эдис. Ол ло карындаштык казах албаты асык ату ойынын патентовать эдип, ЮНЕСКО-го кийдирип салгандар. Кандый jакшы, ойынныҥ учуры да jаандаган. Олор биске кÿÿнзеп айдып берип турбай, алтай шатраны база ичкерледер, öскÿрер керек деп. Алтай шатра – ол алтай калыктыҥ jаҥыс та спорт бÿдÿмдÿ ойыны эмес, ол кеендиктиҥ де бÿдÿми. Алтай шатраныҥ фигура-бÿдÿмдерин де белетеерин, албаты ортодо таркадарына jаан аjару салып, озодоҥ бейин ойноп келген ойыныс öзÿм алынган болзо, сÿреен jакшы болор эди.
-Чындап та, алтай шатра ЮНЕСКО-го кирген болзо, ойынныҥ учуры бийиктеер эди. Николай Бобыевич, jилбилÿ куучынар, турулталу ижеер учун jаан быйан. Амадаган амадулар бийик эмтир, ончозы бÿтсин деп акту кÿÿнистеҥ кÿÿнзейдис!