оныҥ эҥ јаан ла јарлу "Маадай – Кара" деп кай чӧрчӧгин баштапкы катап бажынаҥ ала учына јетире Кош-Агаш аймактыҥ кыпчак сӧӧктӱ јиит кайчызы Байыр Турлунов кайлады.
Мынаҥ озо бу ла тулаан
айда "Ээлӱ кай" биригӱниҥ кайчылары биригип, бойлорыныҥ кайын ӧскӧ аймактарда угуска-ны база оморкодулу болды. Бу јол-јорыкта бистиҥ јерлежис оргончы сӧӧктӱ Мерген Тельденов
бойыныҥ чӱмдеген "Тӱжиме кирген баатырлар" деп кай чӧрчӧгин Кан-Оозы аймактыҥ Кырлык
јуртында кайлаарда, Оҥдой аймактыҥ Јоло јуртында Табар Чачияковтыҥ бала-барказыныҥ су-раганы аайынча Кӧксуу – Оозы аймактыҥ тӧӧлӧс сӧӧктӱ кайчызы Николай Сегерткишев оныҥ
"Јылаҥаш – Уул" деп кай чӧрчӧгин кайлап айдарда, ээчиде
Шабалин аймактыҥ Беш – Ӧзӧк јуртында Кан-Оозы аймактыҥ
тӧӧлӧс сӧӧктӱ кайчызы Эмиль Теркишев Алтайдыҥ ады јарлу
кайчызы Николай Кокурович Ялатовтыҥ "Катан-Кӧкшин ле
Катан-Мерген" деп кай чӧрчӧгин кайлаган.
- Бӱгӱнги болуп јаткан керектиҥ учуры, мен ле бодозом, айдары
јок јаан. Анчадала бистиҥ алтай албатыныҥ келер јолын, келер
салымын, энчизин, ончо байлыгын сананза бу керек учурлу
болот. Бис огошто лампаны кӱйдӱрип, ол ло кай чӧрчӧктӧрди
коркушту јилбиркеп кычырып туратаныс, эмдиги ӧйдӧ кай
чӧрчӧктӧр албаты ортодо орныгып, бала-барка чӧрчӧктӧрди
сонуркап кычырарында алаҥзу јок, оныҥ учун јиит кайчылар
мындый баштаҥкай эткени айдары јок јакшы – деп, бу туштажуга
Москванаҥ амадап келген, кай сӱӱгендердиҥ тоозында болгон
Иван Белеков темдектеди. Тургуза ӧйдӧ бистиҥ республикан
Эл театрда Андрей Савич Борисов деп режиссер "Маадай –Кара"
деп кай чӧрчӧкти тургузарыныҥ иштерин ӧткӱрип турганы
керегинде Иван Итулович база айтты.
Айылчыларды уткып, Алексей Григорьевич Калкинниҥ му-зейинде экскурсия ӧткӱрилип, алама-шикирин амзадып, курлар
курчалып, алкыш сӧстӧр айдылган кийнинеҥ 15 јогынаҥ 9 саат
эҥирде Байыр "Маадай –Кара" деп кай чӧрчӧкти кайлап баш-тайла эртен тураныҥ 4 саадында кайлап божоткон. Кайчыныҥ тыштанган ӧйинде кӧрӧӧчилерге
бойыныҥ кайын Эмил Теркишев, Алан Темеев, Алексей Калкин, Геннадий Самаев ле Мерген
Тельденов угыстылар. Бу Байырдыҥ кайлаган кайын бажынаҥ ала учына јетире "Планета-Сервис" деп телеканалдыҥ операторы видеого соккон. Кычыраачыларысты јиит кайчы Байыр
Турлунов ло таныштырар амадуны "истежип", амыры јогынаҥ канча саат кайлаган кайчы
туштажунаҥ мойнобой, бойыныҥ угы-тӧзи ле кайы керегинде куучындаганын кычыраачыларыска
тӧкпӧй-чачпай јетирип турубыс.
- Угы-тӧзим керегинде айдар болзо, мен бойым Кош – Агаш аймактыҥ, чыккан јерим Телеҥит-Сортогой, ӧскӧн јерим Кӧкӧрӱ јурт болор. Улдамныҥ айтканыла болзо, оныҥ энези Јазулуныҥ
кижизи болгон, ады-јолы сагыжыма кирбейт, улдамныҥ бойыныҥ ады Тадыров Пастух, оныҥ
учун бис, чынынча айтса, Тадыровтор угынаҥ, јаанам Турлунова Кучыйак деп кижи болгон, бис
оныҥ ӧбӧкӧзиле барып јадыс. Энем Јергелей Анатольевна, адам Анатолий Владимирович деп
улустар. Бис биледе 3 бала: эјем Айкӱне, мен ле 10 јашту карындажым Байым. Мениҥ улдам
кайлап турар кижи болгон, адам база кайчы кижи. Огош тужымда адам "Мӧҥӱн тамчы" деп
ӧмӧлик тӧзӧп, уулдарды кайлап ӱредип туратан. Эмеш јаанайла мен ол ло уулдардаҥ кӧрӱжип
кайлап баштаарымда, адам мени анаҥ ары кайлап тазыктырган. Баштапкы катап мен сценага 7
класста ӱренип тура Улаганда Межелик ӧзӧктӧ кайчылардыҥ Курултайы ӧдӧрдӧ турушкам, бу
маргаанда Улаган аймактыҥ Топчин Алексей ле маргышкам. Ол ло ӧйдӧҥ бери мениҥ кай ла
колбулу јолым ачылган деп айтсам јастыра болбос. Баштапкы топшуурды меге јестем Алек-сей Енчинов деп кижи сыйлаган. Нениҥ учун "Маадай – Кара" деп чӧрчӧкти талдаганымды
јартап берейин: огоштоҥ ала кай чӧрчӧктӧр лӧ јилбиркеп,
сонуркап турганымды кӧрӱп, меге бистиҥ Кош-Агаш
аймактыҥ Кӧкӧрӱ јурттыҥ ӱредӱчи, бичиичи кижизи Край
Адарович Бидинов "Маадай –Кара" деп бичикти аҥылап,
темдектеп сыйлаган. Мен бу чӧрчӧкти кычырала, анда не
керегинде айдылганын адама куучындап туратам. Јаанап
келеле бажынаҥ ала учына јетире кайлаган баштапкы кай
чӧрчӧгим "Кан кӱлер атту Кан-Алтын", экинчизи "Мал-чы-Мерген", ӱчинчизи "Алып-Манаш". "Маадай – Кара"
деп кай чӧрчӧкти мен јайгыда тайгада малдап јӱреле 3 ай
кирези ӱренгем, бу чӧрчӧк 7738 јолдыктаҥ турат. Баштап-кыда мен чӧрчӧкти бӱткӱлинче кычырып јадым, анаҥ ары
сӱр-кеберлерди бажымда јурап, чӧрчӧкти ӱзӱктерге бӧлӱп,
эске ӱренедим. Тургуза ӧйдӧ мен ӱйим Роксана ла уулым
Айхан ла кожо калада јадып, эл театрда режиссер Андрей
Борисов тургускан "Маадай – Кара" деп чӧрчӧктӧ баш роль
ойноорго белетенип турум. Актердыҥ ӱредӱзи јогынаҥ
кӱчке келижип те турза, је мен албаданып иштейдим.
Учында бисти бу карлу, шуурганду кӱнде јылу уткыган
Улаган аймактыҥ албаты-јонына, угаачыларга јаан бый-анымды айдып турум – деп, Байыр куучынын тӱгести.
Учурал ла тузаланып, Мерген Тельденов кайчылардыҥ
адынаҥ аймактыҥ јааны Никита Алексеевич Санинге, Паспарты јурттыҥ эл-јонына, школдыҥ
ӧмӧлигине ле Анна Кирилловна Асканаковага, анайда ок Сергей Табулгинге ле оныҥ ӧмӧлигине,
Илья Куюковко, Лилия Николаевна Бачишевага, Ольга Геннадьевна Манышевага, Алексей Сте-панович Тюхтеневке, "Планета-Сервис" телекомпанияныҥ генеральный директоры Ильиных
Юрий Владимировичке јаан быйанын јетирип, мындый алкыш сӧзин айдат:
Алтай албатыс! Кайчылардыҥ "Ээлӱ кай" деп биригӱзиниҥ адынаҥ бис слерди кай
чӧрчӧктӧрдиҥ баатырларындый бек, кӱчтӱ, ак санаалу болугар, јаҥар кожоҥныҥ кӱӱлери
санаагарды јарытсын, алтай алкыштыҥ учуры јӱрегеерге јетсин деп кӱӱнзейдис. Алтайдыҥ
аржан-кутук суулары слерге таштаҥ бек су-кадык берзин, Ӱч-Сӱмердиҥ ару салкыны слерди
эркеледип јайкап јӱрзин, Алтайым деп сананып јӱрӱгер, албатым деп оморкоп јӱрӱгер!