Ундыбагар
Ӧрӧ ӧзӱп, сагышка једеле,
Ӧчӧжип качан да јӱрбегер, балдар.
Ӧскӧ алтайга јажына барадып,
Ӧскӧн јеригер ундыбагар, балдар.
Ойногон Алтайды јектеп те койзоор,
Озогы ла бойы ол артып калар…
Чаҥкыр туулары ышталып ла турар,
Чакпынду суулары кӱркӱреп ле јадар.
Арып-чылап, уйадай берзегер,
Арчын јытту Алтайга келигер.
Актанып, тӧгӱн сӧс айтпагар,
Албаты слерге анайда бӱдер.
Алтай тилигер "јокту" да болзо,
Ак-јарык берген – шоотпогор оны.
Кургаткан курудыс ачу да болзо,
Курсагыс болгон – ундыбагар оны.
Сайыркап, јоноордыҥ јӱрӱмин билбезеер.
"Санаалу бис" - деп сананбагар, балдар.
Тӧрӧл јоноордыҥ тилин ундызаар,
"Тӧрӧл бар" - деп айтпагар, балдар.
Тӧртӧн тилге ӱренип те алзагар,
Тӧрӧл тилигер слердиҥ артабас.
Куучынар килеҥ, кеен де болзо,
"Культурный слер…" - деп кем де айтпас.
Ары болуп, атанып та јатсагар,
"Алтайым" дейле, кайа кӧрӱгер.
Атту-чуулу эрлер де болзогор,
"Албатым" дежип, айдыжып јӱрӱгер.
Ӧзӧк-буурыгар башка да болзо,
Ӧмӧлӱ-јӧмӧлӱ, эптӱ болыгар.
Ӧрӧ чыгала, тӧмӧн дӧ тӱшсегер,
Ӧскӧн јеригер ундыбагар, балдар…
Лазарь Кокышев
Сыгын айдыҥ 28-чи кӱнинде улу ла байлу Улаган Алтайыста, алтай албатыныҥ укаа-санаалу ла ойгор кӧгӱстӱ, сӱӱген поэдиниҥ Лазарь Васильевич Кокышевтыҥ 85 јажына учурлалган "Алтын сӱрлӱ Алтайым" деп республикан кеминде Педагогикалык устардыҥ 1-кы фестивали ӧткӧн. Бу фестивальда башка-башка аймактардаҥ 80-неҥ ажыра ӱредӱчилер турушкан.
Фестивальдыҥ тӧс амадузы: ӱредӱчилердиҥ јайаандык ижин јӧмӧӧри; болчомдордыҥ турачактарында, баштамы ла ортотекши ӱредӱлӱ школдордо алтай тилди ӱредериниҥ эҥ-артык эп-аргазын илееге чыгарары; алтай тилди ле литератураны ӱредерине педагогикалык јаҥы эп-аргаларды таркадары; алтай тилге јилбӱзин бийиктедери; ӱренчиктиҥ кӱӱн-табын ойгозып, сагыш ӧзӱмин, тӱӱкилик кӧрӱмин байыдары; ада-энелерле, јон-јӱрӱмдик биригӱлерле алтай тилди корулап ла ӧскӱреринде јуук колбу тудары.
Лазарь Васильевич Кокышев 1933 јылда, ӱлӱрген айдыҥ 20-чи кӱнинде, Шебалин аймакта Кумлуш деп кичинек алтай јуртта чыккан. Энези Арина Саналовна, ӱлӱп сӧӧктӱ, адазы Василий Константинович, сӧӧги комдош. Лазарь Васильевич - бичиичи, ӱлгерчи, јурукчы, кокырчы, јайалталу ла ойгор, оныҥ ады алтай калыкты бириктирет. Јылдар ӧдӱп, ӧй јылып турган да болзо, оныҥ ады ӧчпӧй, там ла јаркындайт. Сӱӱген поэдис албатызын, алтай тилин недеҥ де тыҥ сӱӱген. Ол кайда ла болзо Алтайына, албатызына тартылып, кунугып, оморкоп јӱретен. Оныҥ ӱлгерлери бисти јерин, тилин, албатызын сӱӱрге ӱредет. Бичиичиниҥ ич -телекейи, оныҥ агару кӧгӱс байлыгы, јӱрген јӱрӱми алтай калыктыҥ тӱӱкизиле, оныҥ јаҥжыгуларыла, чӱм-јаҥдарыла тудуш болгон.
Бу јаан байрамды керелей, бастыра чогулган улуска, айылчыларга ла алтай тилдиҥ ӱредӱчилерине уткуулду сӧстӧриле "Улаган аймак" деп муниципал тӧзӧмӧлдиҥ депутаттарыныҥ Совединиҥ башкараачызы Н.А. Санин, Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим Министерствозыныҥ баш специализы Е.Д. Чандыева, "Улаган аймак" тӧзӧмӧлдиҥ ӱредӱ бӧлӱгиниҥ јааны Ю.М. Кучалу, Арасей культуразыныҥ нерелӱ ишчизи, "Солоҥы" журналдыҥ балдарга учурлалган "Азатпай" сайттыҥ баш редакторы К.Э. Тепуков, педагогикалык иштиҥ ветераны З.А. Акчина, алтай тил ле литератураныҥ ӱредӱчилериниҥ республикан Ассоциациязыныҥ јаанына, Улаганныҥ орто текши ӱредӱлӱ школыныҥ алтай тил ле литератураныҥ ӱредӱчизи Н.Н. Санина баштандылар.
Онойдо ок, алтай тилдиҥ кӱнине учурлай мындый ӱредӱчилер Быйанду самаралар ла Кӱндӱлӱ грамотолор ло кайралдаткандар:
Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла: Н.С. Куркаева - баштамы класстыҥ ӱредӱчизи, (Сугаш); М.А. Тадышева - алтай тил ле литератураныҥ ӱредӱчизи, (Паспарты); Мехова Аида Владимировна - алтай тил ле литератураныҥ ӱредӱчизи, (Камлак).
Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим министерствозыныҥ Быйанду самаразыла: А.В. Курдяпова - алтай тил ле литератураныҥ ӱредӱчизи, (Кош-Агач); А.А. Кобенова - алтай тил ле литератураныҥ ӱредӱчизи, (Язула); З.Н. Мекина - алтай тил ле литератураныҥ ӱредӱчизи, (Чибиля); Н.В. Акчина - "Ырыс" деп балдардыҥ садыныҥ тазыктыраачызы, (Улаган); И.Н. Мандаева - алтай тил ле литератураныҥ ӱредӱчизи, (Чибит); Л.И. Санина - алтай тил ле литератураныҥ ӱредӱчизи, (Кара-Кудюр).
Анайда ок "Улаган аймак" деп муниципал тӧзӧмӧлдиҥ депутаттарыныҥ Совединиҥ адынаҥ башкараачызы Никита Алексеевич Санин Улаганныҥ орто текши ӱредӱлӱ школыныҥ, "Улаган аймак" тӧзӧмӧлдиҥ ӱредӱ бӧлӱгиниҥ, "Ӱредӱчилердиҥ билгирин бийиктедер ле такып профессионал ӱредӱ берер Институттыҥ" алтай кафедразыныҥ ле Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим Министерствозыныҥ ӧмӧликтерин Быйанду самараларла кайралдады.
"Алтын сӱрлӱ Алтайым" деп фестиваль ӱч ууламјыга бӧлӱнген: "Јебрен Алтай – тӱӱкилик кабай", "Алтайыс – устардыҥ тӧрӧли", "Алтай чӱмдӱ сӧс". Кажы ла ууламјыларда камыстар тудулуп иштеген.
Бу фестивальда улуска база бир јилбилӱ болгоны, ол - кийистеҥ кийим кӧктӧӧр устыҥ Валентина Саксаеваныҥ эдимдериниҥ кӧргӱзӱзи болгон. Улаган аймактыҥ артисттери, Темеевтердиҥ билези ле хореографический ансамбль "Айас" бойыныҥ ойын-јыргал концертиле айылчыларды сӱӱндирдилер. Лазарь Васильевичтиҥ база кӧп, јаркынду ӱлгерлерине јараш кӱӱ чӱмделип, кожоҥго салынган, темдектезе: "Сен кем?", "Турналар", "Шуралай", "Орой тушташ", "Шыркалу јӱректиҥ кожоҥы", "Ырыс дегени не болотон" ло оноҥ до ӧскӧлӧри. Бу кожоҥдорды бастыразын поэттиҥ 85 јажына учурлалган фестивальда Улаган аймактыҥ кожоҥчылары эзетти.
"Јер ӱстинде кандый ла тилге ӱренип алзам, је тӱҥей ле энемниҥ сӱдиле кожо эмген тӧрӧл тилимди мен ундып болбозым. Тӧрӧл тилим – ол албатымныҥ јебрен историязы, оныҥ бӱгӱнги кӱни ле келетен ӧйи. Тӧрӧл тилин јаҥыс ла албатызынаҥ айрылып калган, угы-тӧзи јок улус ундып јат" – деп Л.В. Кокышев бичиген эди.
Бу улу поэттиҥ айтканыла, келип јаткан јаш ӱйеге алтай тилин качан да ундыбазын, бойыныҥ тилиле оморкоп, сӱӱп, чеберлеп, оноҥ ары ӱйедеҥ-ӱйеге улалтып, јаан јаштуларды тооп, айтканын угып јӱрзин деп кӱӱнзейдис.